శిష్ట్లా కవిత్వం:
శిష్ట్లా తన కవిత్వాన్ని “భావ కవిత్వం” అనిగాని “నవ్య కవిత్వం” అని గాని అనలేదు. శిష్ట్లా తన జీవితంలోనే కాదు కవిత్వంలోనూ స్వేచ్ఛను కోరాడు. “వ్యాకరణంలో వ్యభిచరించటము కూడదు కాని poetryలో కొంత స్వేచ్ఛ అవసరం! న్యాయం” అని ప్రకటించాడు. కావ్య లక్షణాన్ని వివరిస్తూ ఇలా అంటాడు “రమ్యత అనేది రంజింపచేయుట అనేది కావ్యానికి ముఖ్యము. రమ్యత అనగా ఎరుపు, పచ్చన రంగులు గల రామ చిలుక వలె భావమూ, రసమూ సరసగా కనబడుతూ కలిగించుటే!” అంతేకాదు, తన కవిత్వాన్ని “ప్రాహ్లాద కవిత్వము” అని పేరు పెట్టాడు. శిష్ట్లా తన ప్రాహ్లాద కవిత్వము ఎలాంటిదో కూడా చెప్పాడు.
“ప్రాహ్లాద కవిత్వములో ప్రౌఢత్వమున్నది. పామరత్వ మున్నది. దేశికి విదేశికీ నేస్తమున్నది” అని సూచించాడు. తన ప్రాహ్లాద కవిత్వము లక్షణాన్ని చెబుతూ “ప్రాహ్లాద కవిత్వం ఆరిపోయే దీపాన్ని రగుల్పుతుంది! పరుగెత్తే పామరుణ్ణి నిలేస్తుంది! తాను నిలుస్తుంది” అని వివరించాడు.
శిష్ట్లా కవిత్వంలో విశృంఖలత్వం, ఆర్ద్రత, గ్రామీణ వాతావరణం, స్వేచ్ఛ, పురాణాల నేపధ్యం, ప్రేమ, స్త్రీ, అన్వేషణ, మృత్యువు మొదలైనవి కన్పిస్తాయి. “ఉమామహేశ్వరానికి మన నుడికారాలూ, జాతీయాలూ, సంప్రదాయాలూ, చాలా బాగా తెలుసు. విష్ణుధనువులోనూ, నవమి చిలుకలోనూ తెలుగు దేశపు పండుగలు, మదన పంచమి, రథసప్తమి, నాగుల చవితి, దేవీ నవరాత్రులు కనబడుతాయి. అలాగే ఎన్నెమ్మ, కొత్తెమ్మ, పోతరాజు కనబడుతారు. తన ప్రాహ్లాద కవిత్వంలో పామరత్వం కూడా ఉందని చెప్పడానికి దాఖలాగా “బీదమందు” అనే కవితను పామరుల భాషలోనే రాసాడు.
తూర్పు తెల్లారింది, వాన వెలిసింది!
అమ్మ పోయే మందెట్టుకు రాయే!
కాండబ్బైనా లేదు. కాసైనా లేదు!
కాత్తె కూత్తె కైతే డాక్టేరు రాడే!
సందేళ సలిజరం ఊర్కే పోదే!
సందొచ్చిన పిల్లోడు ఉలుకుతుండాడే!
ఏ యాకో తింటుంది గజ్జెట్టిన కుక్క!
నేపాళం మాత్రెయ్యే, లేత్తాడు, పిల్లోడు!
పాతాళం బలి సెక్రవర్తీ! సంకురాతిరి పండక్కు
నేపాళం సెట్టెక్కిరా! జబ్బులన్నీ పోతాయి!
పోయే, రాయే, కాండబ్బైనా లేదు, సలిజరం, సంకురాతిరి, సెట్టిక్కిరా వంటి పామరుల మాటల్ని గమనించవచ్చు.
శిష్ట్లా కవిత్వంలో ముఖ్యమైన అంశం స్త్రీ జీవిత చిత్రణ. ఆడవాళ్ళు, చిన్నమ్మాయి, ఊట్ల వెర్రెమ్మ, పుట్టింట పిల్ల, జ్ఞాపకాలు, చిన్నతనం వంటి కవితల్లో ఈ అంశం కనిపిస్తుంది. “స్త్రీ జీవిత చిత్రణలో ఉమామహేశ్వరం వాస్తవానికి ఎంత చేరువగా వెళ్లగలడో అంతకన్నా ఎక్కువగా వెళ్ళాడు. ఊట్ల వెర్రమ్మ, పుట్తింటిపిల్ల, ఆడవాళ్ళు, జ్ఞాపకాలు అనే ఖండికలు చెప్పుకోదగ్గవి. ఎన్ని నోములు నోచినా చివరకి ఉట్టెక్కి ఉరిపోసుకొనేవాళ్ళు, ఆశలు అడుగంటినవాళ్ళు వీటిలో ఉన్నారు. పుట్టింటి మొదలు పోయేవరకూ అందరూ ఉండి ఏకాకి అయిన యువతి జాలి కథ “జ్ఞాపకాలు” అనే ఖండిక దానికి ఉదాహరణ. శిష్ట్లా స్త్రీ పాత్రలు ఎక్కువగా మృత్యువులో సంబంధించినవే. చిన్నమ్మాయి, “దాక్కున్నది చిన్ని చిన్నమ్మాయి ఓ రాత్రి దాక్కున్నది రాత్రిలో కలిసింది”. జ్ఞాపకాలు కవితలోని “లీల” కూడా ఊరి గోల పడలేక పొరుగూరు వచ్చింది. నమ్మినవాడే మోసం చేసాడు. ఏకాకి అయింది. అందరినీ తలుచుకొంది. వెళ్తున్న దారి వెంట అమ్మలక్కలు ముళ్ళ చూపుల్తో బాధపెడ్తున్నారు. చివరికి విసిగి “ఏకాకినై నేను నడిజాము వరకు మేలుకొని మృత్యువును బ్రతిమాలుకొన్నాను” అని అంటుంది.
పుట్టింటిపిల్ల: పుట్టింటి పిల్ల కవిత ఒక కథనాత్మక రూపం. ఈ కవితలో శిష్ట్లా పుట్టింట ఉన్న పిల్ల జీవితంలోని మూడు కోణాల్ని చిత్రించాడు.
మాటుగలదే మాట, పట్టుగలదే పలుకు, మాట పట్టింపుంది పుట్టింటపిల్ల!
ఆటుగలదే ఆటు, పోటు గలదే పాట! ఆట పాటలు గలది అదేం ఎరగని పిల్ల!
పెద్దదైన పిల్ల, పుట్టింటకై పోయి మాట పట్టింపుతో మళీ రాలేదు
సమత్తాడిన పిల్ల పుట్టింటోనే ఉంది, తెల్లవారు తరుణము తలపు లేవేవో!
నోములైన పిల్ల పిట్టింటోనే ఉంది, పొద్దుపోయే తరణము మససేమి పడునో!
పండుగరోజున పిల్ల పుట్టింటోనే ఉంది, వెన్నెలొచ్చే వేళ ఊహలు ఏ రకమో!
పదునెనిమిది ఏండ్ల పిల్ల పుట్టింటనే ఉంది, చీకటి తరుణమున చూపులు
ఏవైపో!
మెట్టిన ఇల్లు వదిలి పుట్టింటనే ఉంది. నిద్రపోయే సమయమున కలలేమి
కనునో!
అక్కడ్నే ఉందక్కడ! పుట్టింటక్కడ్నే ఉంది! తాళ్ళేమీ
లేకనే ఉట్టికెక్కింది పిల్ల ఉరిపోసుకుందోయి!
పుట్టింట పిల్ల మాట పట్టింపుగలది. పుట్టింట్లోనే ఉంది. చీకటి పడేవేళకు ఆ అమ్మాయి చూపులు ఎటు వెతుకుతుంటాయో. నిద్రపోతున్నప్పుడు ఏ ఏ కలలు కంటుందో. ఆమెకు తెల్లవారుజామున ఎటువంటి తలపులొస్తాయో కాని చివరికి ఉరిపోసుకుంది.
“శిష్ట్లా ఉమామహేశ్వరరావుని వినూత్న మార్గదర్శిగా ప్రచారం చేసేందుకు శివశంకర శాస్త్రి ప్రభృతులు చాలా దోహదం చేయడం జరిగింది. విశ్వనాథ సత్యనారాయణ గారి చేత కూడా యోగ్యతా పత్రం ఇప్పించే ప్రయత్నమూ జరిగింది. వారి ఆశయాల కనుగుణంగా ఉమామహేశ్వరరావు కవిత్వంలో పురోగమించలేకపోయాడు. దానికి తోడు అనతి కాలంలోనే కవిత్వానికి స్వస్తి పలికాడు.”
ఉపయుక్త గ్రంథాలు:
ఆరుద్ర – సమగ్రాంధ సాహిత్యం
ఏటుకూరి ప్రసాద్ (సంపా): శిష్ట్లా ఉమామహేశ్వరరావు కవిత్వం సమాలోచనం
Ibid – నవమి చిలుక మున్నుడి
డా. నారాయణ రెడ్డి: ఆధునికాంధ్ర కవిత్వము-సంప్రదాయములు-ప్రయోగములు